Rabu, 09 Juli 2008

Karajaan Sunda



Ti Wikipédia, énsiklopédia bébas basa Sunda

Luncat ka: pituduh, sungsi

Wilayah urut Karajaan Sunda


Wilayah urut Karajaan Sunda

Karajaan Sunda (669-1579 M), numutkeun naskah Wangsakerta mangrupa karajaan nu ngadeg ngaganti Tarumanagara nu kabagi dua jeung 'kembaranana', Galuh. Karajaan Sunda diadegkeun ku Tarusbawa taun 591 Caka Sunda (669 M). Masih numutkeun Naskah Wangsakerta, Karajaan Sunda oge ngawengku wilayah anu kiwari jadi Provinsi Lampung sanggeus putri Karajaan Lampung nikah jeung putera mahkota Karajaan Sunda. Lampung dipisahkeun ti bagéan karajaan Sunda nu di pulo Jawa ku Selat Sunda.

Daptar eusi

[sumputkeun]

Sajarah

Saméméh ngadeg salaku karajaan anu mandiri, Sunda téh mangrupa bawahan Tarumanagara. Raja Tarumanagara nu panungtung, Sri Maharaja Linggawarman Atmahariwangsa Panunggalan Tirthabumi (maréntah ukur tilu taun, 666-669 M), kawin ka Déwi Ganggasari ti Indraprahasta. Ti Ganggasari, anjeunna gaduh dua putra, duanana awéwé. Déwi Manasih, cikalna, kawin ka Tarusbawa ti Sunda, sedengkeun nu kadua, Sobakancana, kawin ka Dapuntahyang Sri Janayasa, nu salajengna ngadegkeun karajaan Sriwijaya. Nalika Linggawarman pupus, kakawasaan Tarumanagara ragrag ka minantuna, Tarusbawa. Hal ieu ngabalukarkeun pangawasa Galuh, Wretikandayun (612-702) baruntak, ngaleupaskeun diri ti Tarumanagara, sarta ngadegkeun Galuh nu mandiri. Ti pihak Tarumanagara sorangan, Tarusbawa ogé teu hayang neruskeun karajaan Tarumanagara. Tarusbawa lajeng mindahkeun kakawasaanana ka Sunda, sedengkeun Tarumanagara dirobah jadi bawahanana. Anjeunna diwastu/dijenengkeun raja Sunda dina poé Radite Pon, 9 Suklapaksa, bulan Yista, taun 519 Saka (kira 18 Méi 669 M). Sunda jeung Galuh ieu sapuk, yén wates karajaanana téh nyaéta walungan Citarum (Sunda di béh kulon, Galuh di béh wétan).

Karajaan 'kembar' Sunda jeung Galuh, nu diwatesan ku walungan Citarum.


Karajaan 'kembar' Sunda jeung Galuh, nu diwatesan ku walungan Citarum.

Karajaan kembar

Putra Tarusbawa nu cikal, Rarkyan Sundasambawa, pupus anom kénéh, ninggalkeun hiji putra istri, Nay Sekarkancana. Putuna ieu lajeng ditikah ku Rahyang Sanjaya ti Galuh, dugi ka gaduh putra hiji, Rahyang Tamperan. Nalika Tarusbawa pupus (723), kakawasaan Sunda ragrag ka Sanjaya, nu dina taun éta ogé hasil ngarebut kakawasaan Galuh ti Rahyang Purbasora (nu ngarebut kakawasaan Galuh ti ramana, Bratasenawa/Rahyang Séna). Ku kituna, dina leungeun Sanjaya, Sunda jeung Galuh ngahiji deui. Pikeun neruskeun kakawasaan ramana nu nikah ka putri raja Keling (Kalingga), taun 732 Sanjaya masrahkeun kakawasaan Sunda-Galuh ka putrana, Tamperan. Di Keling, Sanjaya nyepeng kakawasaan salila 22 taun (732-754), nu lajeng diganti ku putrana ti Déwi Sudiwara, Rarkyan Panangkaran.

Rahyang Tamperan ngawasa Sunda-Galuh salila tujuh taun (732-739), lajeng ngabagi kakawasaan ka dua putrana: Sang Manarah (dina carita rahayat disebut Ciung Wanara) di Galuh sarta Sang Banga (Hariang Banga) di Sunda. Sang Banga (Prabhu Kertabhuwana Yasawiguna Hajimulya) jadi raja salila 27 taun (739-766), tapi ngawasa Sundana mah ti taun 759.

Ti Déwi Kancanasari, turunan Demunawan ti Saunggalah, Sang Banga gaduh putra, ngaranna Rarkyan Medang, nu salajengna neruskeun kakawasaanana di Sunda salila 17 taun (766-783) maké gelar Prabhu Hulukujang. Kusabab putrana istri, Rakryan Medang ngawariskeun kakawasaanana ka minantuna, Rakryan Hujungkulon atawa Prabhu Gilingwesi (ti Galuh, putra Sang Mansiri), nu ngawasa Sunda salila 12 taun (783-795). Kusabab Rakryan Hujungkulon ieu ogé putraan istri, mangka kakawasaan Sunda lajeng ragrag ka minantuna, Rakryan Diwus (gelar Prabu Pucukbhumi Dharmeswara) nu ngawasa salila 24 taun (795-819). Ti Rakryan Diwus, kakawasaan Sunda ragrag ka putrana, Rakryan Wuwus, nu nikah ka putrana Sang Welengan (raja Galuh, 806-813). Kakawasaan Galuh ogé ragrag ka anjeunna nalika dahuanana, Sang Prabhu Linggabhumi (813-842), pupus. Kakawasaan Sunda-Galuh dicepeng ku Rakryan Wuwus (kalawan gelar Prabhu Gajahkulon) dugi ka pupusna taun 891.

Sapupusna Rakryan Wuwus, kakawasaan Sunda-Galuh ragrag ka adi beuteungna ti Galuh, Arya Kadatwan. Ngan, kusabab teu dipikaresep ku para pangagung ti Sunda, anjeunna ditelasan (895), sedengkeun kakawasaanana diturunkeun ka putrana, Rakryan Windusakti. Kakawasaan ieu lajeng diturunkeun ka putra cikalna, Rakryan Kamuninggading (913). Rakryan Kamuninggading ngawasa Sunda-Galuh ukur tilu taun, sabab lajeng direbut ku adina, Rakryan Jayagiri (916). Rakryan Jayagiri ngawasa salila 28 taun, lajeng diwariskeun ka minantuna, Rakryan Watuagung, taun 942. Neruskeun dendam kolotna, Rakryan Watuagung direbut kakawasaanana ku alona (putra Kamuninggading), Sang Limburkancana (954-964). Ti Limburkancana, kakawasaan Sunda-Galuh diwariskeun ka putra cikalna, Rakryan Sundasambawa (964-973). Ku sabab teu gaduh putra, ti Sundasambawa kakawasaan téh ragrag ka adi beuteungna, Rakryan Jayagiri (973-989).

Rakryan Jayagiri ngawariskeun kakawasaanana ka putrana, Rakryan Gendang (989-1012), diteraskeun ku putuna, Prabhu Déwasanghyang (1012-1019). Ti Déwasanghyang, kakawasaan diwariskeun ka putrana, lajeng ka putuna nu ngadamel prasasti Cibadak, Sri Jayabhupati (1030-1042). Sri Jayabhupati téh minantuna Dharmawangsa Teguh ti Jawa, mitoha raja Érlangga (1019-1042).

Ti Sri Jayabhupati, kakawasaan diwariskeun ka putrana, Dharmaraja (1042-1064), lajeng ku incu minantuna, Prabhu Langlangbhumi ((1064-1154). Prabu Langlangbhumi diteraskeun ku putrana, Rakryan Jayagiri (1154-1156), lajeng ku putuna, Prabhu Dharmakusuma (1156-1175). Ti Prabu Dharmakusuma, kakawasaan Sunda-Galuh diwariskeun ka purtana, Prabhu Guru Dharmasiksa, nu maréntah salila 122 taun (1175-1297). Dharmasiksa mingpin Sunda-Galuh ti Saunggalah salila 12 taun, tapi lajeng mindahkeun puseur pamaréntahanana ka Pakuan Pajajaran, balik deui ka tempat munggaran karuhunna (Tarusbawa) mingpin karajaan Sunda.

Sapupusna Dharmasiksa, kakawasaan Sunda-Galuh turun ka putrana nu cikal, Rakryan Saunggalah (Prabhu Ragasuci), nu ngawasa salila genep taun (1297-1303). Prabhu Ragasuci lajeng digentos ku putrana, Prabhu Citraganda, nu ngawasa salila dalapan taun (1303-1311), lajeng ku turunanana deui, Prabu Linggadéwata (1311-1333). Kusabab putrana istri, Linggadéwata nurunkeun kakawasaanana ka minantuna, Prabu Ajiguna Linggawisésa (1333-1340), lajeng ka Prabu Ragamulya Luhurprabawa (1340-1350). Ti Prabu Ragamulya, kakawasaan diwariskeun ka putrana, Prabu Maharaja Linggabuanawisésa (1350-1357), nu dina panungtung kakawasaanana perlaya di Bubat (baca Perang Bubat). Kusabab nalika kajadian di Bubat, putrana -- Niskalawastukancana -- alit kénéh, kakawasaan Sunda saheulaanan dicepeng k Patih Mangkubumi Sang Prabu Bunisora (1357-1371).

Prasasti Kawali di Kabuyutan Astana Gedé, Kawali, Ciamis.


Prasasti Kawali di Kabuyutan Astana Gedé, Kawali, Ciamis.

Sapupusna Prabu Bunisora, kakawasaan balik deui ka putrana Linggabuana, Niskalawastukancana, nu lajeng ngawasa salila 104 taun (1371-1475). Ti istri nu kahiji, Nay Ratna Sarkati, anjeunna gaduh putra Sang Haliwungan (Prabu Susuktunggal), nu dipasihan kakawasaan bawahan di wewengkon kuloneun Citarum (wewengkon asal Sunda). Prabu Susuktunggal nu ngawasa ti Pakuan Pajajaran, ngaropéa puseur pamaréntahan ieu ku ngadegkeun karaton Sri Bima Punta Narayana Madura Suradipati. Pamaréntahanana kawilang lila (1382-1482), sabab geus dimimitian nalika ramana ngawasa kénéh di wewengkon wétan.

Ti Nay Ratna Mayangsari, istrina nu kadua, anjeunna gaduh putra Ningratkancana (Prabu Déwaniskala), nu neruskeun kakawasaan ramana di wewengkon Galuh (1475-1482).

Susuktunggal jeung Ningratkancana ngahijikeun ahli warisna ku nikahkeun Jayadéwata (putra Ningratkancana) ka Ambetkasih (putra Susuktunggal). Taun 1482, kakawasaan Sunda jeung Galuh dihijikeun deui ku Jayadéwata (gelarna Sri Baduga Maharaja). Sapupusna Jayadéwata, kakawasaan Sunda-Galuh turun ka putrana, Prabu Surawisésa (1521-1535), lajeng Prabu Déwatabuanawisésa (1535-1543), Prabu Sakti (1543-1551), Prabu Nilakéndra (1551-1567), sarta Prabu Ragamulya atawa Prabu Suryakancana (1567-1579). Prabu Suryakancana ieu mangrupakeun pamingpin karajaan Sunda-Galuh anu pamungkas, sabab sanggeus sababaraha kali ditarajang ku pasukan ti Kasultanan Banten, dina taun 1579 mah serangan ti Banten téh nepi ka ngaruntagkeun kakawasaanana.

[édit] Raja-raja Karajaan Sunda

Di handap ieu runtuyan raja-raja nu kungsi mingpin Karajaan Sunda numutkeun naskah Pangéran Wangsakerta (mangsa kawasa dina Maséhi):

  1. Tarusbawa (minantu Linggawarman, 669 - 723)
  2. Harisdarma, atawa Sanjaya (minantu Tarusbawa, 723 - 732)
  3. Tamperan Barmawijaya (732 - 739)
  4. Rakeyan Banga (739 - 766)
  5. Rakeyan Medang Prabu Hulukujang (766 - 783)
  6. Prabu Gilingwesi (minantu Rakeyan Medang Prabu Hulukujang, 783 - 795)
  7. Pucukbumi Darmeswara (minantu Prabu Gilingwesi, 795 - 819)
  8. Rakeyan Wuwus Prabu Gajah Kulon (819 - 891)
  9. Prabu Darmaraksa (adi beuteung Rakeyan Wuwus, 891 - 895)
  10. Windusakti Prabu Déwageng (895 - 913)
  11. Rakeyan Kamuning Gading Prabu Pucukwesi (913 - 916)
  12. Rakeyan Jayagiri (minantu Rakeyan Kamuning Gading, 916 - 942)
  13. Atmayadarma Hariwangsa (942 - 954)
  14. Limbur Kancana (putra Rakeyan Kamuning Gading, 954 - 964)
  15. Munding Ganawirya (964 - 973)
  16. Rakeyan Wulung Gadung (973 - 989)
  17. Brajawisésa (989 - 1012)
  18. Déwa Sanghyang (1012 - 1019)
  19. Sanghyang Ageng (1019 - 1030)
  20. Sri Jayabupati (Detya Maharaja, 1030 - 1042)
  21. Darmaraja (Sang Mokténg Winduraja, 1042 - 1065)
  22. Langlangbumi (Sang Mokténg Kerta, 1065 - 1155)
  23. Rakeyan Jayagiri Prabu Ménakluhur (1155 - 1157)
  24. Darmakusuma (Sang Mokténg Winduraja, 1157 - 1175)
  25. Darmasiksa Prabu Sanghyang Wisnu (1175 - 1297)
  26. Ragasuci (Sang Mokténg Taman, 1297 - 1303)
  27. Citraganda (Sang Mokténg Tanjung, 1303 - 1311)
  28. Prabu Linggadéwata (1311-1333)
  29. Prabu Ajiguna Linggawisésa (1333-1340)
  30. Prabu Ragamulya Luhurprabawa (1340-1350)
  31. Prabu Maharaja Linggabuanawisésa (nu perlaya dina Perang Bubat, 1350-1357)
  32. Prabu Bunisora (1357-1371)
  33. Prabu Niskalawastukancana (1371-1475)
  34. Prabu Susuktunggal (1475-1482)
  35. Jayadéwata (Sri Baduga Maharaja, 1482-1521)
  36. Prabu Surawisésa (1521-1535)
  37. Prabu Déwatabuanawisésa (1535-1543)
  38. Prabu Sakti (1543-1551)
  39. Prabu Nilakéndra (1551-1567)
  40. Prabu Ragamulya atawa Prabu Suryakancana (1567-1579)

Hubungan Karajaan Sunda jeung Éropah

Karajaan Sunda geus lila boga hubungan dagang jeung bangsa-bangsa lian kaasup bangsa Éropah. Karajaan Sunda ogé malah pernah ngalakukeun hubungan politik jeung bangsa Portugis. Dina taun 1522, karajaan Sunda nandatangan pajangjian Sunda-Portugis anu dina pajangjian éta téh Portugis dibeunangkeun ngawangun bénténg di palabuan Sunda Kalapa. Sabagé bayaranna, Portugis dikudukeun mantuan karajaan Sunda dina nyanghareupan serangan ti Demak sarta Cirebon nu karek misahkeun diri ti karajaan Sunda.

Karajaan Galuh



Ti Wikipédia, énsiklopédia bébas basa Sunda

(Dialihkeun ti Galuh)

Luncat ka: pituduh, sungsi

Karajaan 'kembar' Sunda jeung Galuh, dipisahkeun ku walungan Citarum.


Karajaan 'kembar' Sunda jeung Galuh, dipisahkeun ku walungan Citarum.

Galuh mangrupakeun hiji karajaan Sunda di pulo Jawa, nu wilayahna antara walungan Citarum di beulah kulon sarta Cipamali di beulah wétan. Karajaan ieu mangrupakeun panerus Kendan, bawahan Tarumanagara.

Carita ngeunaan Galuh aya dina Carita Parahiyangan, naskah Sunda nu dijieun kira abad ka-16. Dina éta naskah, carita ngeunaan Galuh téh dimimitian ti mangsa Rahiyangta ri Medangjati nu ngarajaresi salila lima welas taun. Salajengna, kakawasaan ieu diwariskeun ka putrana di Galuh, Sang Wretikandayun.

Nalika Linggawarman, raja Tarumanagara nu ngawasa ti taun 666 M pupus (669), kakawasaan Tarumanagara ragrag ka Tarusbawa, minantuna ti Sundapura, salah sahiji wilayah bawahan Tarumanagara. Ku sabab Tarubawa mindahkeun kakawasaan Tarumanagara ka Sundapura, pihak Galuh, dipingpin ku Wretikandayun (ngawasa ti taun 612), milih ngadeg salaku karajaan mandiri. Anapon pikeun babagi wilayah, Galuh jeung Sunda sapuk ngajadikeun walungan Citarum salaku watesna.

[édit] Karajaan kembar

Wretikandayun boga tilu putra lalaki: Rahiyang Sempakwaja (jadi resiguru di Galunggung), Rahiyang Kidul (jadi resi di Denuh), jeung Rahiyang Mandiminyak. Sanggeus ngawasa Galuh salila salapan puluh taun (612-702), Wretikandayun disilih ku Rahiyang Mandiminyak, putrana anu bungsu, sabab dua lanceukna jadi resiguru.

Ti Nay Pwahaci Rababu, Sempakwaja gaduh dua putra: Demunawan jeung Purbasora. Alatan kagoda ku kageulisan dahuanana, Mandiminyak nepi ka kaséréd kana lampah nirca, nu ngalahirkeun Séna (atawa Sang Salah). Sedengkeun ti istrina, Déwi Parwati, putra Ratu Sima jeung Raja Kartikeyasingha, Mandiminyak gaduh putra istri nu ngaranna Sannaha. Sannaha jeung Séna ieu lajeng nikah, sarta gaduh putra nu dingaranan Rakryan Jambri (atawa katelah Sanjaya).

Kakawasaan Galuh nu diwariskeun ka Mandiminyak (702-709), lajeng diteruskeun ku Séna. Kusabab ngarasa boga hak mahkota ti Sempakwaja, Demunawan jeung Purbasora ngarebut kakawasaan Galuh ti Séna (taun 716). Alatan kausir, Séna jeung kulawargana lajeung ngungsi ka Marapi di beulah wétan, lajeng nikah ka Déwi Citrakirana, putra Sang Resi Padmahariwangsa, raja Indraprahasta.

[édit] Kabupaten Galuh Ciamis, Kajayaan Jaman Kangjeng Prebu.

Bupati Galuh anu kagenepwelas ieu teh komarana mancur, jenengan nyambuangkeun wawangi arum, lantaran Kangjeng Prebu kagungan elmu linuhung, Bupati munggaran anu tiasa ngaos aksara laten. Marentah adil palamarta, wedi asih ka rahayat. Opatpuluhtujuh taun lamina Raden Aduipati Aria Kusumadiningrat ngaheuyeuk dayeuh Galuh Ciamis (1839-1886)

Pamarentah kolonial harita keur meujeuhna ngagederkeun Tanam Paksa tea. Saenyana ari di tatar Priangan mah ti taun 1677 oge geus dilaksanakeun anu disebut Preangerstelsel atawa sistim Priangan anu tumali jeung komoditi kopi teh. Tepi ka ayeuna langgeng dina lagu jeung hariring, tembang nu cipruk cimata, cenah geuning "Dengkleung dengdek, buah kopi raranggeuyan. Ingkeun saderek, ulah rek dihareureuyan", gambaran wanoja anu sedih kapapanjangan lantaran ditinggalkeun ku panutan nu pancen gawe tanam paksa. Tina Preangerstelsel, di lembur-lembur sejen saterusna dimekarkeun jadi Culturstelsel. Tetela di Kabupaten Galuh mah lain komoditi kopi wungkul anu dipaksa kudu diparelak ku rayat teh, tapi oge nila. Proyek nila ieu pisan anu nimbulkeun insiden Van Pabst nu ngabalukarkeun Bupati Imbanagara dirurud tina kalungguhanana teh.

Mimiti Ngebon Kalapa. Tangtu bae Kangjeng Prebu bati sedih jeung prihatin nyaksian rahayatna dipaksa kudu marelak kopi jeung nila, bari hasilna dikunjalan ka nagara Walanda. Rahayat ukur kabagian kokioprot kesangna wungkul, kabagian bubuh ripuhna, cul anak pamajikan jeung kulawarga, sapopoena kudu ngagugulung kebon kopi jeung enteh. Tah, jaman tanam paksa kopi ieu pisan lahirna kawih sedih Dengkleung Dengdek teh, almarhum Kang Pepe Syafe'i R.A. nyarios ka MANGLE basa ngawangkong salse di perkebunan Sineumbra pakidulan Bandung, jaman Administraturna Max Salhuteru anu gede kamelang kana kahirupan seni budaya tradisional Sunda. Pepe Syafe'I dipentes kudu maluruh sajarah lahirna kawih dramatis dengkleung Dengdek ku Administraturna.

Kangjeng Prebu ku anjeun nangis lebeting manah, teu tega nyaksian rahayat kasiksa ku talajak pamarentah kolonial. Pikeun ngurangan bangbaluh rahayat, sangkan sajeroning lakon gawe tanam paksa henteu tepi ka lieuk euweuh ragap taya, enggal ngagederkeun pangwangunan, kayaning nyieun solokan-solokan jeung bendungan, mun ayeuna mah solokan tersier jeung sekunder katut dam-dam anu tohaga. Tepi ka ayeuna aya keneh solokan Garawangi nu diwangun taun 1839, Cikatomas taun 1842, Tanjungmanggu nu leuwih mashur disebut Nagawiru diwangun taun 1843 jeung solokan Wangunreja 1862.

Saterusna Bupati anu beunghar ku elmu panemu turta henteu tiasa kulem samemeh babakti ka rahayatna teh, muka lahan pasawahan anyar jeung kebon kalapa di mana-mana. Malah pikeun sosialisasi kalapa mah, unggal calon panganten lalaki mun seserahan diwajibkeun mawa kitri (binih kalapa), anu saterusna kudu dipelak di buruan imahna tempat panganten ngawalan rumah tangga.

Ti jaman Kangjeng Prebu, perkebunan kalapa di Galuh Ciamis morontod jadi, kacida suburna, produksi ngahunyud di saban lembur. Atuh teu kungsi lila oge Ciamis sohor jadi gudang kalapa pangma'murna di Priangan wetan. Dugdeg pabrik minyak kalapa diadegkeun ku para pangusaha, pangpangna Cina. Nu pangsohorna Gwan Hien, ceuk urang Galuh mah Guanhin. Terus pabrik Haoe Yen jeung pabrik di Pawarang anu sohor disebutna Olpado (Olvado). Tah, Olpado mah musnah karagragan bom waktu Galuh dibombadir ku Walanda. Guanhin oge kantun ngaran, sumawonna nu sejenna. Ka dieunakeun minyak kalapa kadeseh ku minyak kalapa sawit jeung minyak goreng sejenna .

Sakola Sunda. Ti taun 1853 Kangjeng Prebu linggihna di karaton Selagangga anu dijieun tina kai Jati anu kuat. Lega lahan tempat karaton ngadeg legana sahektar, aya empang anu laukna tingghudibeg, di antarana aya babalongan aer mancur, turut sisina dipelakan kekembangan anu arendah. Di bagian sejen karaton, aya kaputren, tempat para putri Bupati. Di kompleks karaton oge aya masigit. Taun 1872 di kompleks karaton ieu diwangun jambansari jeung pamakaman kulawarga Bupati. Kiduleun pamakaman aya situ anu saterusna dikaramatkeun pisan, baheula mah taya anu wani nyapirakeun, urang Galuh percaya cai situ ngandung hasiat saperti anu dikotretkeun ku Kangjeng Prebu dina guguritanana, Jamban tinakdir Yang Agung, caina tanba panyakit, amal jariah kaula, bupati Galuh Ciamis, Aria Kusumahdiningrat, medali mas pajeng kuning."

Nurutkeun para menak Galuh jaman ayeuna mah, pangpangna rundayan Kangjeng Prebu, jaman baheula mah ieu guguritan nu disusun dina pupuh Kinanti teh sok dihariringkeun ku barudak sakola rayat. Sajaba ti wangunan keur kapentingan kulawrga Bupati, Kangjeng Prebu oge ngageder ngawangun gedong-gedong pamarentahan jeung sarana sejenna. Antara taun 1859 tepi ka 1877 mah pangwangunan tatar Galuh taya ngasona. Mimiti diwangun gedong kabupaten anu agreng, perenahna di gedong DPRD ayeuna, malik ngaler. Terus gedong keur Asisten Residen, anu ayeuna jadi gedong nagara atawa gedong kabupaten, sakaligus tempat lingguhna Bupati sakulawarga. Wawangunan sejenna, tangsi militer, panjara, masjid agung, gedong keur kontrolir jeung kantor telepun.

Luar biasana Kangjeng Prebu, taya sarupa oge sarana kapentingan masarakat anu kaluli-luli atawa anu anjeunna lali. Pendidikan dinomer hijikeun ku Bupati anu maher basa Perancis teh. Pikeun pendidikan para putrana jeung kadang kulawarga Bupati, ngahaja mayar guru Walanda, J.A.Uikens jeung J. Bl;andergroen ka kabupaten, pancenna ngajar maca jeung nyarita ku basa Walanda. Taun 1862 Kangjeng Dalem ngadegkeun Sakola Sunda. Taun 1874 Sakola Sunda anu kadua ngadeg di Kawali. Ieu teh sakola munggaran di Tatar Sunda. Dina enggoning ngamekarkeun agama Islam, Kangjeng Prebu kagungan jurus-jurus nu wijaksana pisan. Pangpangna dina enggoning ngaleunguitkeun kapercayaan sabagian masarakat anu masih keneh nyarimpen sesembahan mangrupa arca batu anu jangkungna satangtung manusa. Kangjeng Prebu maranti sok ngayakeun silaturahmi jeung pangaosan, ngahaja ngeprik masarakat.

Tah, dina waktu ririungan saperti kieu anjeunna umajak ka rahayatna supaya rahayat saban-saban arek ka pangaosan jeung ririungan, marawa arca anu aya di imahna masing-masing . Urang hijikeun jeung anu kaula da kaula oge boga, dawuhna teh. Rayat anu alajrih, satuhu tur kumereb ka pangawulaan teh, barungaheun we dititah marawa arca teh. Jalujur ngaku di imahna aya arca. Atuh teu kungsi lila oge di imah-imah rayat teh geus teu aya deui arca anu disimpen dimumule. Masarakat ayeuna mah bener-bener aribadahna jeung teu kendat muji kaagungan Allah. Islam mencar mekar satatar Galuh. Ari arca mah saterusna dibrugbrugkeun we di Jambansari, sakurilingna dipelakan tangkal waregu, jadi karimbunan. Eta sababna tepi ka ayeuna loba arca di pamakaman Kangjeng Prebu di Selagangga tea.

Kangeng Prebu teh Bupati munggaran di Tatar Sunda anu tiasa maca aksara laten, sajaba ti kitu, elmu kabatinanana luhur. Ceuk saujaring carita anu mekar di kalangan masarakat Galuh Ciamis, Kangjeng Prebu oge ngawasa mahluk gaib anu sohor disebutna ONOM di Ciamis mah. Taun 1861 jalan caturkeun kareta api rek dibuka pikeun nunjang lancarna patalimarga, ti Tasikmalaya ka Manonjaya, Cimaragas, Banjar terus bangblas ka Jogjakarta. Kangjeng Prebu enggal ngadugikeun panuhun, supaya jalan kareta api teh liwat ka kota Galuh puseur dayeuh kabupaten, ulah liwat cimaragas- Manonjaya. Waragadna memang jadi gede sabab eyeuna mah kudu mnyieun jambatan panjang lebah Cirahong jeung Karangpucung. Tapi ahirna Walanda eleh deet, panuhun Kangjeng Prebu ditarima. Najan setatsionna meunang nyieun Walanda teh ayeuna narikolot, tapi Ciamis diliwatan kareta api, di antarana kareta api Galuh. Taun 1886 Kangjeng Prebu lengser kaprabon, kalungguhanana diteraskeun ku putrana nu sohor jenenganana Raden Adipati Aria Kusumasubrata.

Tapi sanaos parantos pangsiun, Kangjeng Prebu teu ngaso ucang-ucang dina korsi goyang. Anjeunna masih keneh teras bebenah jeung ngawangun Galuh Ciamis. Dina jamanna keneh, Undang-undang Agraria mimiti dipake, peresisna taun 1870. Nya ti harita investor arasup, henteu risi ngaluarkeun modal gede keur muka usaha-usaha perkebunan pangpangna. Kulantaran kitu, di Galuh Ciamis loba perkebunan sewasta, di antarana Lemah Neundeut, Bangkelung, Gunung Bitung, Panawangan, Damarcaang jeung Sindangrasa. Taun 1915 Kabupaten Galuh sacara resmi kaereh ka Karsidenan Priangan, sacara resmi disebutna jadi Kabupaten Ciamis. 1 Januari 1926 Jawa dibagi jadi tilu propinsi, Jabar, Jateng, Jatim. Jawa Barat dipenggel jadi lima karsidenan, 18 Kabupaten jeung genep kotapraja. Ciamis saterusna kaereh ka Karsidenan Priangan Timur. Saenyana di lokasi karaton Selagangga oge Kangjeng Prebu teh ngadamel masigit agreng anu dipercayakeun pikeun ngurus katut ngahirupkeunana ka Haji Abdul Karim. Keur kamekaran agama Islam, Bupati Galuh anu masagi dina elmuna teh, marentahkeun ka para Kapala Desa suaya di tiap desa aya masigit, sajaba ti keur ibadah sacara umum, oge keur tempat barudak jeung nonoman diajar ngaji jeung elmu kaagamaan. Cindekna ngawangun mental spiritual masarakat. Masdjid Selagangga teh kacida kaimpunganana ku para nonoman.

Tapi ayeuna mah ngan kantun makam kulawarga jeung Jambansari anu ngan kari sacangkewok, situ nu perenahna beh kulon mah geus taya tapak-tapakna acan, da baheula mah dua situ teh, beulah wetan jeung beulah kulon. Ayeuna geus robah jadi lembur. Baheulana mah tanah beulah kulon teh kagungan para putra sareng putu Snouck Hurgronye, beulah wetanna tapel wates jeung Jambansari Ayeuna jadi lembur. Pamakaman Kangjeng Prebu mah tepi ka ayeuna diurus dimumule jeung dipualasara ku Yayasan nu dipupuhuan ku Toyo Djayakusuma. Ka tukang-tukang ngalaman ngalanglayung kurang urus lantaran kurang waragad. Jambansari meh ilang sari. Kaemper-emper ka Jakarta ka kulawarga Mentri PU (harita) Ir.Radinal Muchtar. Nya ku kulawarga Radinal Muchtar dibebenah diomean dipasieup deui dijungjungkeun komarana. Naha Radinal, kapan anjeunna teh putra Minang ? Memang leres Ir.Radinal putra minang, tapi garwana mah terahing menak Galuh Ciamis, rundayan Kangjeng Prebu. Jadi, ngaraos ngiring tanggel waler geusan mulasara, ngamumule pamakaman jeung komplek Jambansari anu ku rayat Galuh kacida dimulyakeunana. Aya anu rada ngagasruk kana mamaras rasa urang Galuh Ciamis, pangpangna anu darumuk di Jalan Selagangga, sabudeureun komplek pamakaman jeung Jambansari, alatan Jalan Selagangga diganti jadi Jalan KHA.Dahlan ngalap kana jenengan inohong Nahdatul Ulama. Najan kitu urang Galuh mah pageuh we nyarebutna Selagangga, sabab di dieu teh aya patilasan Kangjeng Prebu . Malah ayeuna sabada Ciamis ganti bupati, putra Panjalu anu diharepkeun adil palamarta wijak tur toweksa ka rahayatna. Bari tetep luhur ngahormat KHA.Dahlan, kacida diharepkeunana, Bupati anyar eungeuh kana kaluhuran sajarah Galuh Ciamisna. Bupati anyar dipentes gawe mulya mulangkeun ngaran jalan KHA Dahlan jadi Jalan SELAGANGGA deui. Sabab ieu jalan ngandung sajarah penting. Nya di dieu baheula mimiti ngadegna karaton Galuh, di dieu Kangjeng Prebu linggihna, ti dieu anjeunna ngalelemah dayeuh Galuh Ciamis, ti dieu oge kawijakan-kawijakan lungsur, jeung di dieu wapatna Bupati Ciamis anu pangkongasna beunghar ku elmu panemu, boh lahir boh batin, turta pinter meakeun batur teh. Dipendemna oge di pamakaman Sirnayasa (Jambansari) Selagangga. Asa teu aya alesan nu bisa ditarima upama Jalan Selagangga kudu diganti

Berdirinya kerajaan Sunda dan Galuh

Tarusbawa yang berasal dari Kerajaan Sunda Sambawa menggantikan mertuanya menjadi penguasa Tarumanagara yang ke-13. Karena pamor Tarumanagara pada zamannya sudah sangat menurun, ia ingin mengembalikan keharuman jaman Purnawarman yang berkedudukan di purasaba (ibukota) Sundapura. Dalam tahun 670 M, ia mengganti nama Tarumanagara menjadi Kerajaan Sunda. Peristiwa ini dijadikan alasan oleh Wretikandayun, pendiri Kerajaan Galuh, untuk memisahkan negaranya dari kekuasaan Tarusbawa.

Karena Putera Mahkota Galuh berjodoh dengan Parwati puteri Maharani Shima dari Kerajaan Kalingga, Jawa Tengah, maka dengan dukungan Kalingga, Wretikandayun menuntut kepada Tarusbawa supaya bekas kawasan Tarumanagara dipecah dua. Dalam posisi lemah dan ingin menghindarkan perang saudara, Tarusbawa menerima tuntutan Galuh. Dalam tahun 670 M Kawasan Tarumanagara dipecah menjadi dua kerajaan, yaitu Kerajaan Sunda dan Kerajaan Galuh dengan Sungai Citarum sebagai batas.


Lokasi ibukota Sunda

Maharaja Tarusbawa kemudian mendirikan ibukota kerajaan yang baru, seperti yang sudah diungkapkan dibagian sebelumnya, di daerah pedalaman dekat hulu Sungai Cipakancilan. Dalam Carita Parahiyangan, tokoh Tarusbawa ini hanya disebut dengan gelarnya: Tohaan di Sunda (Raja Sunda). Ia menjadi cakal-bakal raja-raja Sunda dan memerintah sampai tahun 723 M.

Sunda sebagai nama kerajaan tercatat dalam dua buah prasasti batu yang ditemukan di Bogor dan Sukabumi. Kehadiran Prasasti Jayabupati di daerah Cibadak sempat membangkitkan dugaan bahwa Ibukota Kerajaan Sunda terletak di daerah itu. Namun dugaan itu tidak didukung oleh bukti-bukti sejarah lainnya. Isi prasasti hanya menyebutkan larangan menangkap ikan pada bagian Sungai Cicatih yang termasuk kawasan Kabuyutan Sanghiyang Tapak. Sama halnya dengan kehadiran batu bertulis Purnawarman di Pasir Muara dan Pasir Koleangkak yang tidak menunjukkan letak ibukota Tarumanagara.

Keterlibatan Kalingga

Karena putera mahkota wafat mendahului Tarusbawa, maka anak wanita dari putera mahkota (bernama Tejakancana) diangkat sebagai anak dan ahli waris kerajaan. Suami puteri inilah yang dalam tahun 723 menggantikan Tarusbawa menjadi Raja Sunda II. Cicit Wretikandayun ini bernama Rakeyan Jamri. Sebagai penguasa Kerajaan Sunda ia dikenal dengan nama Prabu Harisdarma dan kemudian setelah menguasai Kerajaan Galuh ia lebih dikenal dengan Sanjaya.

Sebagai ahli waris Kalingga ia kemudian menjadi penguasa Kalingga Utara yang disebut Bumi Mataram (Mataram Kuno) dalam tahun 732 M. Kekuasaan di Jawa Barat diserahkannya kepada puteranya dari Tejakencana, Tamperan atau Rakeyan Panaraban. Ia adalah kakak seayah Rakai Panangkaran, putera Sanjaya dari Sudiwara puteri Dewasinga Raja Kalingga Selatan atau Bumi Sambara.

Prasasti Jayabupati

[sunting] Isi prasasti

Telah diungkapkan di awal bahwa nama Sunda sebagai kerajaan tersurat pula dalam prasasti yang ditemukan di daerah Sukabumi. Prasasti ini terdiri atas 40 baris sehingga memerlukan empat (4) buah batu untuk menuliskannya. Keempat batu bertulis itu ditemukan pada aliran Sungai Cicatih di daerah Cibadak. Tiga ditemukan di dekat Kampung Bantar Muncang, sebuah ditemukan di dekat Kampung Pangcalikan. Keunikan prasasti ini adalah disusun dalam huruf dan bahasa Jawa Kuno. Keempat prasasti itu sekarang disimpan di Museum Pusat dengan nomor kode D 73 (dari Cicatih), D 96, D 97 dan D 98. Isi ketiga batu pertama (menurut Pleyte):

D 73 :
//O// Swasti shakawarsatita 952 karttikamasa tithi dwadashi shuklapa-ksa. ha. ka. ra. wara tambir. iri- ka diwasha nira prahajyan sunda ma-haraja shri jayabhupati jayamana- hen wisnumurtti samarawijaya shaka-labhuwanamandaleswaranindita harogowardhana wikra-mottunggadewa, ma-

D 96 :
gaway tepek i purwa sanghyang tapak ginaway denira shri jayabhupati prahajyan sunda. mwang tan hanani baryya baryya shila. irikang lwah tan pangalapa ikan sesini lwah. Makahingan sanghyang tapak wates kapujan i hulu, i sor makahingan ia sanghyang tapak wates kapujan i wungkalagong kalih matangyan pinagawayaken pra-sasti pagepageh. mangmang sapatha.

D 97 :
sumpah denira prahajyan sunda. lwirnya nihan.

Babad Sagalaherang

Bubuka
Bismilahirohmanirohim

Alhamdulilah ku muji syukur ka Ilahi Rabbi, sim abdi bade nyobian muka Babad Sagalaherang. Ka kasepuhan nu aya di Sagalaherang, abdi nyuhunkeun dihapunteun bilih dina bahasan aya nu teu merenah, atuh ka para anggota milis ieu kritik sareng saran diantos pisan kumargi panulisan babad ieu teu terstruktrur. Anapon sumber panulisan sajarah ieu dicandak tina buku Sajarah Cikundul ti Yayasan Cikundul Cianjur sareng katerangan para sesepuh di Sagalaherang sareng Cikundul, Cianjur.

Sagalaherang the mangrupi hiji daerah nu aya di kabupaten Subang, rada benten sareng wilayah sanesna di Subang, Sagalaherang the ayana di pagunungan janten hawana rada tiis. Dina jaman pamarentahan Padjajaran nu rajana nyaeta Prabu Siliwangi Maharaja Pasundan, kantos ngadamel jalan antawis Rangkas (Banten) dugi ka Kawali (Ciamis), ananging rutena teh kieu Rangkas lebak) - Jasinga - Bogor(Pakuan) - Cileungsi - Karawang - Purwakarta - Sagalaherang - Sumedang - Majalengka - Ciamis. Janten saleresna nami sagalaherang tos aya nalika jaman Prabu Siliwangi (nanging panginten namina sanes sagalaherang). Kapungkur di daerah ieu janten daerah penyebaran agama Islam kanggo daerah Pantura sareng priangan tengah dugi ka kulon.

Asal Kecap Sagalaherang

Ceuk sawareh Sagalaherang the asalna nalika putra Dalem Aria Wangsa Goparana nyaeta Rd Jayasasana (Dalem Aria wiratanudatar/Cikundul) dibabarkeun, harita saking ku bingah-bingahna wargi di daerah eta ngahurungkeun obor dimana-mana janten jadi cararaang malihan tempat nu buni oge sapertos leuweung janten caang (herang) kukituna janten Sagalaherang (caang,herang dimana-mana).

Pendapat nu sanes nalika Dalem Aria Wangsa Goparana nuju ngumbara mendakan hiji tempat nu sagala rupina the endah, bersih, malihan di eta tempat aya hiji sagara nu caina herang pisan, teras kanjeng dalem the abdas di eta tempat lajeng netepan. Sarengsena tempat eta disebat SagaraHerang, kumargi aya perobihan vokal Sagara digentos janten Sagala dugi ka ayeuna.

Pendiri Sagalaherang

Dalem Aria Wangsa Goparana the nu pertama ngabuka wewengkon Sagalaherang basa taun 1525 M. Anjeuna the salah sahiji waliuloh nu nyebarkeun agami Islam di daerah Pantura, Cianjur, Sukabumi, anapon makam kanjeng dalem ayana di Nangka Beurit, Sagalaherang, nepi kiwari makamna seuer dijarahan ku jalmi ti mana mendi. Keur baeula di wewengkon ieu seuer tangkal nangka nu buahna manrupi beurit, nya antukana dugi ka ayeuna disebut namgka beurit.Ari kawitna ti karajaan Talaga (majalengka) nu ngumbara ka kulon dugi ka Sagalaherang. Ari alesan kanjeng dalem ningalkeun (ngumbara) karajaan Talaga ceuk sakaol aya 2 :

Harita kanjeng Dalem tos nganggem Islam di karajaan Talaga sementawis rama-ibuna masih keneh Budha (Hindu ?). Basa ibu-ramana terang yen anjeuna tos ngagem Islam kanjeng dalem diusir ku sepuhna kajabi upami anjeuna balik ka agami lami, tapi kanjeng dalem milih ngejat ti karajaan da iman, islamna tos kiat pisan. Kanjeng Dalem sanawos anom keneh nagging tos seueur pengikut ku kituna dina ngejatna ti karajaan anjeuna diiringan ku sababaraha ponggawa sareng pajabat kerajaan nu sanesna.

Ceuk pendapat kadua kanjeng dalem kaluar ti karajaan Talaga kumargi memang anjeuna kenging tugas ti guruna kanggo nyebarkeun agami Islam sementawis sepuhna saleresna mah tos Islam hal ieu tiasa dibuktoskeun ku ayana makam sepuhna di talaga nu tos Islam (di kampung Kagok). Dina babad Cirebon disebatjeun nuju pasukan Cirebon ngayakeun hajat, raramean dugi ka wates karajaan Talaga, sementawis dina rombongan payun the pasukan Demak (urang jawa), harita ditaros make basa Sunda eta pasukan Demak atuh aya salah tarima nu antukna jadi perang rongkah. Paristiwa ieu the kadangu ku putra mahkota Talaga nyaeta Rd Aria Kikis (Dipati Wanaperi) lajeng anjeuna ngamuk bari mawa pusaka Cutak Rarang, atuh gabungan pasukan Cirebon+Demak the kadeseh mundur. Sunan Gunung Jati ti pihak Cirebon maju mayunan Rd Aria Kikis, barang jol Sunan Gunung Jati, Rd Aria Kikis masihan hormat ka anjeuna kumargi sanawis anjeuna waliuloh oge sunan gunung jati the incu ti Prabu Siliwangi nu masih aya kaitan darah sareng Rd Aria Kikis. Saleresna samemeh kajadian harita Talaga the tos Islam mung karajaan ieu the terlepas ti Cirebon, tah ti saprak kajantenan harita Talaga ngagabung jeung Cirebon malihan pusaka Cutak Rarang dipasihkeun ka Sunan Gunung Jati. Rd Aria Kikis (Dipati Wanaperi, Sunan Ciburang) the ramana Dalem Aria Wangsa Goparana.

Aria Wangsa Goparana the ngandung hartos nyaeta Aria->mangrupi hiji pangkat sami sareng Senapati (saleresna anjeuna the memang salah saurang senapati karajaan), Wangsa -> katurunan, Goparana (pamanggul senjata), janten hartosna Senapati nu turunan ti Pamanggul Senjata (menak, satria). Dihandap ieu disebat salsilah katurunan Dalem Aria Wangsa Goparana (walahu alam):

* Nabi Adam
* Nabi Sis
* Anwar atanapi Sanghiang Nur Cahya
* Sanghiang Nur Rasa
* Sanghiang Wenang
* Sanghiang Tunggal
* Sanghiang Batara Guru
* Sanghiang Batara Wisnu
* Bagawan Sakri
* Bagawan Palasara
* Bagawan Abiyasa
* Prabu Pandudewanata
* Arjuna
* Abimanyu
* Parikesit
* Udrayana
* Gandra yana
* Pancadrya
* Paryamon
* Suma wicitra
* Prabu Sang Jaya Miruda
* Prabu Sang Jaya Mijaya
* Prabu Sang Patra Wijaya
* Prabu Sri maha Punggung
* Prabu Kandi Yawan
* Prabu Kuripan
* Maharaja Dewa Kusumah
* Prabu panji mara bangun
* prabu Panji Kuda Lalean
* Prabu Munding Sari
* Prabu Munding Wangi
* Prabu Ciung Wanara
* Guru Minda
* Prabu Lingga Hiang
* Prabu Lingga Wastu
* prabu Lingga Wesi
* prabu Cakra Wati
* Prabu Angga larang
* Prabu Siliwangi
* Prabu Munding Sari Ageung
* Prabu Munding Sari Leutik
* Prabu Pucuk Umun
* Sunan Parung Gangsa,Dipati Wanaperih,Sunan Ciburang
* Dalem Aria Wangsa Goparana

Nuju pertama ngabukbak wewengkon Sagalaherang, Dalem Aria Wangsa Goparana ngajantenkeun daerah pendidikan (penyebaran) agami Islam. Masjid nu pertama diwangun nyaeta Masjid di Cikarutug, buktos Sagalaherang daerah pendidikan (penyebaran) agami Islam nyaeta ku seueurna titinggal mangrupi makam-makam kuno tokoh Islam, diantawisna di Dayeh Kolot, Cinengah, Malilin, Wanayasa (Purwakarta), Nangkabeurit, jrrd.

Dugi ayeuna makam-makam eta sok dijarahan ku jalmi timana-mana, nanging nu biasa dijarahan mah nu di Nangka Beurit kumargi anjeuna salaku pamingpin di jamanna. Lami-lami Sagalaherang ieu janten rame kadongkapan ku jalmi (santri) nu bade diajar Islam ka Kanjeng Dalem, kumargi kitu perlu diadegkeun diadegkeun pamarentahan keur ngatur sakabeh rahayat. Cinengah dijantenkeun pusat pamarentahan, Dalem Aria Wangsa Goparana janten pamingpin pamarentahan jeung agami (tokoh sprituil).

Dalem Aria Wangsa Goparana sanajan turunan raja, tapi anjeuna teu ambisi ngadamel karajaan atanapi nu sajinisna (penguasa), kumargi anjeuna langkung katarik dina widang agami.

Dalem Aria Wangsa Goparana

Tos dicarioskeun yen Dalem Aria Wangsa Goparana the kawitna ti Talaga, anjeuna nuju angkat ti Talaga disarengan ku saderekna nu namina Panembahan Girilaya, kalayan heunteu kapameng janten ulama ageing leket ibadah sareng tapa kuru cileuh kentel peujit sadidinten malih kagungan pasantren ageing. Patilasan eta pasantren ayana di Talutug, Sagalaherang. Numutkeun carios samemeh ka Sagalaherang, anjeuna kantos calik di gunung gedogan sareng gunung layung heula.

Aria Wangsa Goparana the panjang yuswana, naming heunte aya katerangan anu pasti sabaraha taunna mah. Sakadar kanggo bahan nginten-nginten tiasa dicandak salsawios taun nu pasti sapertos taun lebetna Islam ka Talaga taun 1529 (tiasa oge sateuacanna ?).

Aria Wangsa Goparana pupus nalika awal-awal abad ka 17, dipendem di kampung nangka beurit, Sagalaherang.

Kanjeng Dalem Aria Wangsa Goparana ngagaduhan putra 8 :

* Jayasasana (Dalem Aria Wiratanudatar, Cikundul, Cianjur)
* Wiradiwangsa
* Candramenggala
* Santaan Kumbang
* Yudanagara
* Nawing Candradirana
* Santaan Yudanagara
* Nyi Murti

Saparantos Aria Wangsa Gopara pupus,Sagalaherang masih ngagaduhan lalakon malah rakyatna ngiring ngabaud. Dina taun 1579 sabada Padjajaran runtuh, aya bupati ageung muncul jenenganana Pangeran Geusan Ulun, wewengkona disebat Sumedang larang. Geusan Ulun ngangken yen sabagian ageung tilas Padjajaran the kalebet bawahan Sumedang Larang diantawisna Sagalaherang.

Namung para bupati aralit sabada padjajaran runtag the tos ngaraos bebas sareng mandiri, rinkesna heunteu kabawah ku Sumedang Larang. Kawuwuh anu ngarubuhkeun padjajaran the Banten, numutkeun kabiasaan waktos harita tilas wewengkon Padjajaran the kedah janten wewengkon Banten. Kumargi kitu kapaksa Geusan Ulun ngerahkeun wadyabalad kanggo naklukeun para bupati aralit nu ngaraos parantos mandiri, nanging nu dipayunkeun dirugrug the wewengkon basisir kaler sapertos Karawang, Ciasem, Pamanukan, sjb, sanawis di eta daerah tos aya wadya balad Banten.

Diantawis putra Dalem Aria Wangsa Goparana, Rd Jayasasana (Rd Aria Witanu/Cikundul) nu paling kawentar, kumargi anjeuna sanawis salah saurang waliyuolah oge janten pendiri Cianjur. Ananaging dina masalah tingkat kaimanan sareang kaelmuan mah teu aya nu uninga, panginten aya oge putera ti Dalem Aria Wangsa Goparana nu luhung ku elmu jembar ku pangawasa ngan teu kasohor (?).

Ciri khusus Dalem Cikundul.

Ceuk sakaol nalika anjeuna diwedalkeun, kawitna diuningaan ku salah saurang Aki jeung Nini nu ahli kana agami sunda sanghyang ti nagari Talun (ayeuna kalebet desa Ponggang, Sagalaherang, Subang). Yen jari panangan curuk sareng tengahna di kadua pananganna ageung sreng panjangna sami. Saur eta Aki-Nini hal ieu mangrupi tanda yen “ahir baring supagi” nu hartosna dina poe engke bakal lahir saurang raja di tatar sunda, pertanda ti Pangeran Panji Kusumah.

Pangeran Jayalalana ti burey umur 3 tahun boga karesep naek ka hiji bukit nu ngarah ka kiblat sareng tapakur di luhurna. Jalmi harita uninga yen Sang Pangeran Burey kagungan indera luar biasa seketna, terutami kana titingalian, sowanten, sareng pangrasa, sareng guang suara nu beurat (sanawis ngaharewos tiasa didangu).

Sababaraha mimggu sateuacan kalahiran Rd Jayalalana di langit Tenggara (duka sundana ?) aya bentang kemukus warna koneng kaemasan sareng buntut nu nunjuk ka arah kiblat. Saterasna Rd Jayalelana lahir sinareng heunteu diuninga bentang kamukus eta leungit tina titingalian.

Aksara Sunda Baku mangrupakeun hasil ngamutahirkeun aksara Sunda Buhun (Kuna/Kuno) pikeun pamakéan kiwari. Kiwari, aksara Sunda Baku dipakéna dina:

  • Pangajaran basa Sunda di sakola-sakola
  • Baliho gedong-gedong pamaréntahan, paguron luhur jeung sakola.
  • Plang ngaran-ngaran jalan di kotamadya jeung kabupatén di Jawa Kulon

Aksara Sunda Kuna atawa Buhun kawitna kapendak tina seratan-seratan dina lontar-lontar jeung batu-batu prasasti di wilayah karajaan Sunda Kuna, nu digarap munggaran ku K.F. Holle taun 1867, diteraskeun ku C.M. Pleyte (1911, 1914), R. Ng. Poerbatharaka (1919-1912), jeung sajabana, dugi ka ahirna ku Saleh Danasasmita, Ayatrohaédi, Edi S. Ekadjati1, tur kiwari ku Undang. A. Darsa. Kiwari dipaké pikeun panalungtikan naskah kuna.

Dihandap ieu babandingan antawis aksara Sunda Baku sareng Sunda Kuna numutkeun makalah "Rancangan Pembakuan Aksara Sunda"2. Aksara Sunda Baku di handap ieu ditémbongkeun tina hasil cetak nganggo aksara PakuanLatin-1.1.ttf sedengkeun aksara Sunda Kuna mangrupa hasil scan tina makalah kasebat.

Aksara Ngalagena3

Aya huruf anyar dina aksara Sunda Baku pikeun nuliskeun sababaraha sora anyar.

Ngalagena

Aksara Swara (Vokal Mandiri)

Aksara Sunda Kuna henteu ngawengku huruf/sora 'eu'.

Vokal

Vokalisasi & Wirahma

Taya parobahan.

Vokalisasi

Angka

Aksara Sunda Kuna henteu ngawengku angka-angka. Kukituna angka-angka ngahaja dicipta dina aksara Sunda Baku.

Angka

Tanda Baca

Pikeun pamakéan kiwari, tanda baca anu dipaké dina aksara Sunda Baku nyaéta sarupi sareng anu aya dina aksara Latin (Eropa), saperti:

  • . (titik)
  • , (koma)
  • ? (pananya)
  • ! (panyeluk)
  • "
  • '

jeung sajabana.

  1. Undang A.Darsa, "Aksara Sunda Kaganga", kaca xvii
  2. A. Sobana Hardjasaputra, Tedi Permadi, Undang A. Darsa, Edi S. Ekadjati, "Rancangan Pembakuan Aksara Sunda". Bandung, 1998
  3. disebut ogé (1) konsonan, (2) wianjana, dina Aks

kujang





Selasa, 10 Juni 2008



Kamus Orisinil: